Wanneer zich een strafbaar feit heeft voorgedaan en een partij daarvan aangifte doet tegen de ander (of beiden over en weer tegen elkaar) bestaat de mogelijkheid om de zaak te verwijzen naar mediation in strafzaken. Mediation is een vorm van bemiddeling waarbij een neutrale MfN 1 register mediator vertrouwelijke gesprekken tussen partijen begeleidt, om vanuit hun werkelijke emoties en belangen, tot gezamenlijke afspraken en voor hen optimale resultaten te komen. Dit is mogelijk vanaf het moment van aangifte tot aan de (onherroepelijke) uitspraak van de rechter. Welke uitkomst naar buiten gaat, wordt bepaald door beide partijen en vastgelegd door de mediator in de zogeheten vaststellings- of eindovereenkomst. Deze overeenkomst wordt met toestemming ter kennis gebracht van de officier van justitie danwel rechter, teneinde daarmee rekening te houding in de strafrechtprocedure, zoals voorgeschreven in artikel 51h Sv. De gesprekken geven betrokkenen zo een stuk regie terug over hun eigen zaak. Aan de mediators, die deze processen begeleiden, worden kwaliteitseisen gesteld. Behalve dat zij MfN-registermediator moeten zijn, onderworpen aan de eisen die de Stichting Kwaliteit Mediators met betrekking tot het bijhouden van de vakbekwaamheid en permanente educatie, dienen zij een specialisatieopleiding mediation in strafzaken te hebben gevolgd te en zij dienen bij de Raad voor Rechtsbijstand ingeschreven te zijn. Zij houden zich aan gedragsregels, en zijn onderworpen aantuchtrecht, met een onafhankelijke Tuchtcommissie en College van Beroep. Alle ”gewone” regels van de MfN, zoals het mediationreglement, zijn eveneens van toepassing. Mediations in strafzaken zijn vaak een kort en intensief traject, die daarom begeleid worden door twee mediators. Na individuele intakegesprekken, vindt doorgaans een gezamenlijk gesprek plaats, waarna de zaak kan worden afgerond. Bij voorkeur werken de mediators in een multidisciplinair team, afgestemd op de specifieke behoeften van partijen en kenmerken van de onderliggende zaak. De mediationsbureaus kennen hun mediators en kunnen op deze manier een passende match maken tussen de zaak en de mediators. De mediationbureaus van de rechtbank coördineren de zaken en zorgen voor terugkoppeling aan Justitie. Buiten het strafrecht bestaat de mogelijkheid voor herstelbemiddeling (begeleide ontmoeting) door bemiddelaars van Perspectief Herstelbemiddeling (PH). PH begeleidt het contact tussen direct betrokkenen na een ingrijpende gebeurtenis. Dit heet ook wel een slachtoffer-dadergesprek. Dit kan op elke gewenst moment plaatsvinden, afhankelijk van de behoefte van partijen, en staat daarom los van een eventuele strafrechtelijke procedure. Het doel is dat een begeleid contact bijdraagt aan emotioneel herstel. Het is een informeel traject, dat doorgaans volledig mondeling verloopt. Alleen als partijen dat zelf na afloop wensen, kunnen zij eventueel gemaakte afspraken op papier zetten en delen met diegenen, die zij belangrijk vinden. Een begeleide ontmoeting vanuit PH vindt uitsluitend plaats op verzoek van dader of slachtoffer en wordt begeleid door intern bij PH opgeleide bemiddelaars, die niet per se MfN-registermediator zijn. Bemiddelaars werken altijd individueel en nooit in teams. Verwijzers, verdachten en aangevers die willen dat de uitkomst van een gesprek tussen partijen van invloed is op de te nemen strafrechtelijke beslissingen, dienen daarvoor dus de route van mediation in strafzaken te kiezen.

MiS, onderdeel van herstelbemiddeling Herstelbemiddeling is de paraplu waaronder MiS plaatsvindt. Het belang van herstelbemiddeling is via internationaal onderzoek ruimschoots aangetoond. Dit geldt in het bijzonder voor de rol en positie van het slachtoffer: het slachtoffer krijgt erkenning tijdens dit proces. De verdachte[1] neemt verantwoordelijkheid waardoor het slachtoffer wordt ontschuldigd. Daarnaast is er aandacht voor het aangedane leed, wat het emotionele en psychische herstel van het slachtoffer bevordert. Maar ook voor de verdachte geldt dat herstelbemiddeling veel oplevert. Het leidt namelijk tot recidivevermindering en bovendien neemt de verantwoordelijkheid van de verdachte voor het slachtoffer toe. Verdachten blijken namelijk de gemaakte afspraken over herstel en schade doorgaans beter na te komen nadat herstelbemiddeling heeft plaatsgevonden. Zowel slachtoffers als verdachten ervaren meer procedurele rechtvaardigheid omdat zij hun verhaal kunnen vertellen, betrokken worden bij de ‘oplossingen’ en daadwerkelijk invloed kunnen uitoefenen. De samenleving waarin verdachten en slachtoffers sneller en beter herstellen, leidt ook tot een zichzelf sneller herstellende samenleving. En er kan een enorme besparing plaatsvinden op de kosten die samengaan met het leed als gevolg van het delict. Denk bij dit laatste aan verminderde arbeidsproductiviteit, kosten voor de geestelijke gezondheidszorg etc. Bovendien zou minder recidive kunnen leiden tot een vermindering van de kosten van het rechtssysteem. MiS, onderdeel van het strafproces MiS vindt plaats voorafgaand en/of lopende het strafproces. Doorgaans is de Officier van Justitie degene die MiS entameert, maar MiS kan ook in een eerder later stadium van het strafproces worden opgestart, bijvoorbeeld door de politie of de rechter. Een conditio sine qua non is de instemming en medewerking van zowel slachtoffer als verdachte. De afspraken die verdachte en slachtoffer met elkaar maken en waaraan zij ook gebonden zijn, worden in een slotovereenkomst vastgelegd. Deze afspraken bieden veel meer mogelijkheden en ruimte dan de straffen die binnen de kaders het strafrecht opgelegd kunnen worden. Wat er ook uit de mediation rolt, MiS is geen vervanging van het strafproces. Het OM of de rechter blijft verantwoordelijk voor de eindbeslissing over de afdoening en/of de op te leggen straffen. Wel wordt de uitkomst van MiS meegenomen in de afdoening van de strafzaak. Dit kan leiden tot een (voorwaardelijk) sepot, een lagere strafeis of een gereduceerde straf. Een sepot wordt ook gemakkelijker als de schadevergoeding tijdens MiS is afgewikkeld. De afwikkeling van de schadevergoeding tijdens MiS heeft ook een maatschappelijk voordeel: de kosten die gepaard gaan met het innen van de schadevergoeding door het CJIB worden hiermee bespaard. Meer sepots betekenen enerzijds minder druk op het rechtssysteem en ook hiermee worden kosten bespaard.. Anderzijds wordt er aan slachtoffers meer recht gedaan in de zaken, waarin het OM al een sepot overweegt maar toch MiS wordt aangeboden. Cijfers: In 2017 zijn er 950 zaken aangemeld voor MiS door OvJ’s en rechters. Hiervan zijn 597 gestart. Het slagingspercentage lag op 76,5 %, waarbij 70,7% is afgerond met volledige overeenstemming en 5,8% met gedeeltelijke overeenstemming. Het aantal aangemelde zaken voor MiS over 2018 gaat naar verwachting dat van 2017 ruimschoots overtreffen. Met andere woorden: MiS is een succes gezien het zeer hoge slagingspercentage maar bovenal omdat het in een behoefte van zowel slachtoffers, verdachten als ook de samenleving voorziet. [1] Er wordt hier gesproken over verdachte. Het is echter ook mogelijk – afhankelijk van de fase van het strafproces waarin de bemiddeling plaatsvindt – dat het gaat om een dader.

Deelname aan MiS kan gunstig zijn voor de verdachte vanwege een mogelijk strafvermindering dan wel sepot. Echter MiS kan alleen starten met expliciete instemming en medewerking van het slachtoffer. Een slachtoffer dat niet wenst deel te nemen aan MiS blokkeert daarmee ook de mogelijkheid voor de verdachte inzake MiS. Bovendien bevindt het slachtoffer tijdens het mediationproces zich doorgaans in een ‘sterkere positie’ dan de verdachte, terwijl dit tijdens het delict andersom was. Beiden doen hun verhaal maar in het algemeen heeft de verdachte iets uit te leggen en neemt hij verantwoordelijkheid voor het gebeuren. De afspraken die worden gemaakt tijdens het mediationtraject zijn gericht op herstel en komen daarmee op de eerste plaats tegemoet aan de behoeften en wensen van het slachtoffer.